Για να γεννηθεί και να υπάρξει η Ιστορία χρειάζεται χρόνος για να κυοφορηθεί και συνείδηση για να την αντιληφθεί ειδάλλως θα ήταν απλώς μέρες και νύχτες χωρίς αρίθμηση και ταξινόμηση σε έναν κόσμο χωρίς αντίληψη ύπαρξης. Το ίδιο περίπου χρειάστηκε κατά τη γέννησή της και η Δημοκρατία, μόνο που στη δική της περίπτωση απαιτήθηκε μια σημαντική ρήξη με προηγούμενους εγκαθιδρυμένους θεσμούς αλλά και σοβαρή αμφισβήτηση για το τι είναι σημαντικό και τι όχι για τον άνθρωπο και την πόλη[1].
Η Δημοκρατία εκτός από σύστημα διακυβέρνησης αποτελεί και μια κοσμοθεωρία για όσους την ασπάζονται και ζουν με τον τρόπο που αυτή υποδεικνύει, τούτο θεωρούμε πως είναι αυταπόδεικτο και δεν επιβάλει τεκμηρίωση για να στοιχειοθετηθεί. Θα μπορούσε όμως κανείς να επισημάνει ένα σημείο διαφοροποίησης της Δημοκρατίας εκείνης που γεννήθηκε στην Αθήνα του πέμπτου προ Χριστού αιώνα σε σύγκριση με την πλειοψηφία άλλων κοσμοθεωριών ακόμα και σύγχρονων κι αυτό δεν είναι άλλο από το γεγονός πως δεν επιδίωξε να απλωθεί πέρα από τα ίδια τα τείχη της πόλης που τη γέννησε και την άνδρωσε. Οι Αθηναίοι επιδίωξαν να δημιουργήσουν ένα πολιτικό σύστημα που κάθε πολίτης θα έπρεπε να κουβαλάει στους ώμους του καθημερινά και χωρίς διάλειμμα το βάρος της ευθύνης διακυβέρνησης του τόπου του, χωρίς αντιπροσώπευση, χωρίς μεσάζοντες και κυρίως χωρίς να μπορεί να αδρανήσει απέναντι στις κοινές υποθέσεις. Κι όλο αυτό χωρίς να κοιτάζουν δίπλα τους, χωρίς να επιθυμούν ούτε να ‘δανειστούν’ ούτε να ‘δανείσουν’ Δημοκρατία σε κανέναν, έστω κι αν τελικά η ιστορία δεν μπόρεσε να κρατήσει το ‘μυστικό’ τους και το άπλωσε σε ολόκληρη την οικουμένη. Δεν ήθελαν ίσως για έναν απλό λόγο που δε θα μπορούσε να είναι άλλος από το γεγονός πως είναι αδύνατο να κυβερνήσει αλλά και να κυβερνηθεί ένα κράτος με όρους δημοκρατίας όταν εξαρτά τη λήψη των αποφάσεων που αφορούν τους ανθρώπους της από τρίτους.
Η Αθηναϊκή Δημοκρατία λοιπόν επιδίωξε και τελικώς θεμελίωσε ένα απλό σύστημα αυτοκυβέρνησης της κοινωνίας και των πολιτών με όρους ισότητας, ελευθερίας αλλά και ατομικής αυτονομίας η οποία όμως συμβαδίζει και στηρίζεται πάνω στο αίσθημα της ευθύνης. Τούτο το ιδανικό, η Δημοκρατία, έγινε κοινό κτήμα ολόκληρης της Δυτικής κοινωνίας και θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως παρά τις όποιες μεταλλάξεις και διαφοροποιήσεις, παρά τα όποια προβλήματα και τις όποιες δυσλειτουργίες ή μεταλλάξεις της την εξυπηρέτησε μέχρι το πρόσφατο παρελθόν. Οι τελευταίες δεκαετίες όμως οδήγησαν τη Δύση σε μια διαφορετική τροχιά γύρω από τη Δημοκρατία, μια τροχιά απομάκρυνσης από τον πυρήνα και την ουσία της που τελικά είναι προφανές ότι η αλλοίωση που υπέστη την έχουν αλλοτριώσει τόσο πολύ που πλέον είναι κάτι άλλο και όχι αυτό που ιδανικά θα έπρεπε να είναι. Η παγκοσμιοποίηση έδρασε ως γόνιμο χωράφι πάνω στο οποίο φύτρωσε και γιγαντώθηκε η οικονομική ευμάρεια δίνοντας ισχυρή δύναμη ελέγχου σε μια σειρά θεσμικούς παράγοντες αλλά και ανθρώπους οι οποίοι, όπως πολλοί υποστηρίζουν, καθορίζουν πια την τύχη και τη ροή της ιστορίας. Μια χούφτα ανθρώπων αποφασίζουν στις μέρες μας για όλους! Είναι όμως έτσι ή απλώς διατυπώνουμε μια σκέψη χωρίς τεκμηρίωση; Η αξία της Δημοκρατίας υπομονεύθηκε από τα επονομαζόμενα ‘μεγάλα’ ή ‘κρυφά’ συμφέροντα ή από εταιρείες και διαπλεκόμενα συμφέροντα; Μήπως δεν βρίσκεται εκεί η ουσία της σημερινής σήψης και του λάθους δρόμου που ακολουθεί ο δυτικός κόσμος; Μήπως η Δημοκρατία υπονομεύθηκε από τον ίδιο τον πολίτη που ξέχασε πως αυτή στηρίζεται στη δική του ευθύνη για να υπάρξει και να λειτουργήσει σωστά; Δεν είναι άλλωστε λίγα τα φαινόμενα όπως ο κυνισμός και η απάθεια του πολίτη, η κρίση στην παιδεία και η διαφθορά στην πολιτική που ανδρώθηκαν ή ανδρώνονται και γίνονται ο κανόνας και όχι η εξαίρεση.
Μια κοινωνία σε εγκλεισμό οδηγήθηκε στην ανυπαρξία ενός σωστού και ηθικού αξιακού συστήματος, ίσως μόνες -αλλά σίγουρα σημαντικές στις μέρες μας- αξίες πια είναι το χρήμα και η συσσώρευση πλούτου υλικού. Ταυτόχρονα αποδεικνύεται πως ο πολίτης, εφησυχασμένος όσο είναι επαρκής η καταναλωτική του ικανότητα, ξέχασε να άρχει και να άρχεται με όρους δημοκρατίας και βολεύτηκε πίσω από μια απάθεια, ενισχυόμενη από την κατανάλωση που αναφέραμε πιο πριν, αποδεχόμενος μια ολιγαρχία που έχει ενδυθεί το μανδύα της αντιπροσωπευτικής τάχα δημοκρατίας εξουσιοδοτώντας άκριτα οικογένειες και τζάκια για να τον κυβερνούν. Δεν είναι άλλωστε υπερβολή αν ο ιστορικός του μέλλοντος γράψει πως σήμερα οι πλούσιες δυτικές κοινωνίες καλλιεργούν τη Δημοκρατία απλώς συντηρώντας ένα κατεστημένο μιας – με άσχημη μυρωδιά – πολιτικής τάξης που εναλλάσσεται στην διακυβέρνηση. Ποια δημοκρατία άλλωστε επιτελεί το σκοπό της όταν απαιτούνται νόμοι και υπουργικές αποφάσεις ώστε η γραφειοκρατία να θέσει τις βάσεις για να υπάρχει κοινωνική δικαιοσύνη και οι πολίτες να απολαμβάνουν βασικά αγαθά; Νόμοι για το αυτονόητο;
Το σύστημα της οικονομικής διαχείρισης του πλανήτη έχει τελευταία εφεύρει ακόμα ένα εργαλείο για να επιβάλει την πολιτική του στην πολιτική(!) και τους πολιτικούς απανταχού της Γης. Είναι η δημιουργία χρέους και στη συνέχεια η διαχείρισή του. Αυτό το τελευταίο είναι ίσως το καλύτερο μέσο επιβολής πολιτικής κι ας μην ομολογείται από κανένα δημόσιο πρόσωπο έστω κι αν πια αποτελεί το κοινό μυστικό της εποχής μας. Τα δανεικά πια δεν είναι ανάγκη να επιστραφούν αφού μπορεί να ‘μετατραπούν’ σε ομόλογα άσκησης και χάραξης πολιτικής αφού, δυστυχώς, είναι πλέον δεδομένη η ανοχή της κοινωνίας και του πολίτη. Η Δημοκρατία γεννήθηκε πάνω στους ώμους ανθρώπων που είχαν το σθένος αλλά και τη θέληση να τη στηρίξουν. Οι πολίτες του σήμερα έχουν χρεοκοπήσει ακόμα και το πολιτικό τους σύστημα αποφεύγοντας να σηκώσουν στην πλάτη τους την ευθύνη που τους αναλογεί με αποτέλεσμα οι Δημοκρατίες να χρωστούν. Γι’ αυτό κι έπαψαν πλέον να είναι δημοκρατίες!
_____
[1] πόλη: Το πολιτικό και κοινωνικό σύστημα με το οποίο διαχειριζόταν τα κοινά της ‘κρατικής’ οντότητας οι πολίτες κατά την παρελθοντική ιστορική περίοδο που οι πόλεις αποτελούσαν ταυτόχρονα και κρατικές οντότητες
Φοβερό άρθρο Κώστα ! Συμφωνώ με τα περισσότερα από όσα λες. Καλογραμμένο, με απόψεις που δίνουν καύσιμο ύλη να τραφεί το μυαλό, να ταρακουνήσουν τη βολή μας και το “δε βαριέσαι αδελφέ”.
Μια μικρή ένσταση στο ερωτηματικό σου μόνο για το αν χρειάζονται όπως λες νόμοι και υπουργικές αποφάσεις για να προσφέρεται κοινωνική δικαιοσύνη και οι πολίτες να απολαμβάνουν βασικά αγαθά, για να γίνεται το αυτονόητο. Νομίζω ότι χρειάζονται. η έλειψη νόμων προϋποθέτει άλλη κοινωνία. Και το να μη κλέβεις είναι αυτονόητο. Και το να μη βιάζεις ένα παιδί είναι αυτονόητο και το να μη σκοτώνεις. Πόσο αυτονόητα είναι αυτά για όλους; Μόνο σε μία κοινωνία αγγέλων αυτά είναι αυτονόητα και δεν χρειάζονται νόμοι για να ισχύουν. Ακόμα και σε λιγότερο κραυγαλέες καταστάσεις, συχνά το να προσφέρεις την κοινωνική δικαιοσύνη σε μία ομάδα ανθρώπων κάποια άλλη ομάδα, πιθανώς ισχυρότερη το θεωρεί αντίθετο συμφέρον και χωρίς νόμους θα το αντιπαλέψει περισσότερο και αποτελεσματικότερα.
Πάσχει πράγματι η σημερινή Δημοκρατία όπως πολύ σωστά το λες. Έχει ξεφύγει. Η πλεοψηφία που κυβερνά, προσπαθεί να μη χάσει την εξουσία, έτσι κάνει συχνά τα χατήρια σε ισχυρές μειοψηφίες αδιαφορώντας για τις απόψεις της πλειψηφίας ή για τις θέσεις της. Βασίζεται στην αδιαφορία των πολιτών, όπως επίσης πολύ σωστά ανέφερες.
Μπορεί να ισχύει ακόμα το χιλιοειπωθέν εδώ και πολλά χρόνια “Η Δημοκρατία είναι το χειρότερο πολίτευμα αλλά είναι καλύτερο από όλα τα άλλα” όμως έχει παθογένειες. Πάσχει όπως λες. Δεν είναι αυτή που θα έπρεπε. Ναι, είναι καλύτερη κατά τη γνώμη μου από δικτατορίες, φεουδαρχίες, απολυταρχίες μασκαρεμένες ή μη, όμως πάσχει. Γι αυτό και έγινε πιο ευάλωτη. Όχι μόνο στη χώρα μας, σε όλο τον Δυτικό πολιτισμό.
Μεστό το άρθρο σου Κώστα, επίκαιρο, αναφέρεται στον κόσμο που ζούμε, στα προβλήματα της Δημοκρατίας στο εφιαλτικό σήμερα του Δυτικού πολιτισμού και της χώρας μας φυσικά. Ένα άρθρο που πρέπει να διαβαστεί, να προβληματίσει.
Φίλε Γιώργο, πρώτα απ’ όλα θα ήθελα να σε ευχαριστήσω για το σχόλιό σου, το οποίο είναι εύστοχο και συμπληρώνει τις σκέψεις μου.
Σχετικά με το ερώτημα που θέτω και επισημαίνεις, σκοπό έχει μονάχα να τονίσει το γεγονός ότι όλα μπορεί να τα ξεχάσει ένας πολίτης που στηρίζει μια δημοκρατική πολιτεία, αλλά δεν μπορεί να πάψει να απαιτεί από τον εαυτό του (και όχι από την κοινωνία) να ξεχάσει το αυτονόητο, αυτό της κοινωνικής δικαιοσύνης, να μη ζει δηλαδή εις βάρος των άλλων και να μην το επιτρέπει αυτό σε κανέναν!