Ένα μηριαίο οστό 15.000[1] ετών το οποίο είχε τραυματιστεί και στη συνέχεια θεραπεύτηκε, είναι ίσως το πρώτο σημάδι πολιτισμού πάνω στον πλανήτη σύμφωνα με την επιστήμη. Δεν ήταν δηλαδή ούτε τα εργαλεία, ούτε τα σκεύη, ούτε καν η ίδια η θεραπεία αυτή καθ’ αυτή που αποτέλεσε την πρώτη ένδειξη πολιτισμού αλλά το γεγονός ότι κάποιος άλλος άνθρωπος μετέφερε τον τραυματισμένο σε ασφαλές περιβάλλον και του έδωσε τροφή και νερό μέχρι να μπορέσει να σταθεί και πάλι στα πόδια του για να ζήσει. Τι άλλο θα μπορούσε άλλωστε να χαρακτηρίσει βαθύτερα αυτό που αποκαλούμε σήμερα ανθρώπινο πολιτισμό αν όχι η βοήθεια[2], η φροντίδα και η συνεργασία των σκεπτόμενων όντων. Όλα εκείνα δηλαδή που καθιστούν το άτομο μέρος ενός κοινωνικού συνόλου και το απεγκλωβίζουν από τα στενά όρια που του επιβάλλει ο ίδιος του ο εαυτός. Δεκαπέντε χιλιάδες χρόνια μετά, θα περίμενε κανείς πως ο σημερινός άνθρωπος έπρεπε να έχει εμποτιστεί πια βαθύτατα με τις αρχές και το παράδειγμα της ίασης εκείνου του σπασμένου μηριαίου οστού κι όμως, στα τεφτέρια της Ιστορίας εξακολουθούν να γράφονται σελίδες πολέμου και καταστροφής, φτώχειας κι εξαθλίωσης, εκμετάλλευσης και πόνου. Αποδεικνύουμε εμφατικά αιώνες τώρα πως έχουμε πει τόσα πολλά ψέματα στον εαυτό μας που μοιάζουν πλέον με αλήθειες στην κοντόφθαλμη λογική μας καθιστώντας το δρόμο από την ύπαρξη στη συνύπαρξη τόσο μακρύ και δύσκολο που είναι σχεδόν αδιάβατος στις μέρες μας.
Οι πρώην ιδέες συχνάζουν στα ερείπια[3], έγραψε ο Ελύτης. Ερείπια χιλιάδων χρόνων πάνω στα οποία από τη μια σχεδιάζουμε ταξίδια στα αστέρια κι από την άλλη σβήνουμε το φως των αστεριών πάνω στην κουρελιασμένη από την εκμετάλλευση Γη που παλεύει να συντηρήσει όση από τη Φύση έχει απομείνει στοιχειωδώς ζωντανή. Στη Γη που σφυροκοπείται από πολεμικούς πυραύλους υψηλής νοημοσύνης για να μην αστοχούν ώστε να σκοτώνουν κατά το δυνατόν πιο αποτελεσματικά. Στη Γη των γονιών που ντρέπονται να κοιτάξουν τα τρεμάμενα παιδιά τους μέσα στο κρύο και χωρίς θέρμανση σπίτι. Αν έχουν σπίτι. Στη Γη της κακοπληρωμένης εργασίας που μοιάζει με θεσμοθετημένα κεκαλυμμένη δουλεία. Στη Γη των συσσωρευμένων χρεών που διογκώνονται καθημερινά πάνω στις πλάτες των πολιτών. Στη Γη που μοιράζει αφειδώς πίκρα αβάσταχτη κι απειλές στους ανθρώπους που τολμούν να σκεφτούν, να διαφέρουν, να διεκδικούν. Στη Γη που μοιάζει σταματημένη όσο κι αν ο Γαλιλαίος φωνάζει από το δύσκολο παρελθόν του πως γυρίζει. Οι ωραίες ιδέες έγιναν πρώην ιδέες πια και συχνάζουν μόνο στα χαλάσματα και στο περιθώριο της κοινωνίας, στο ίδιο μέρος που συχνάζει μάλλον και ο θάνατος της ιδέας της αληθινής Δημοκρατίας.
Παρακμή σημαίνει ότι έχουμε ξεχάσει τα μεγάλα και τα σημαντικά κι έχουμε επικεντρωθεί στα μικρά, τα επουσιώδη και τα εφήμερα. Οι τελευταίες σαράντα ημέρες του πολέμου στην Ουκρανία έχουν καταφανώς αποδείξει πως οι κοινωνίες δεν αντιμετωπίζονται πλέον ως μια λογική και συναισθηματική δημιουργία αλλά ως μια εργαλειοθήκη επίτευξης στόχων. Φονικές μηχανές που σκοτώνουν εναντίον οικονομικών κυρώσεων, ένας πόλεμος αληθινός του παραλόγου με πρωταγωνιστή για ακόμα μια φορά την πολύτιμη ζωή που γίνεται πρώτη ύλη στην κρεατομηχανή παραγωγής χρήματος στην πιο αηδιαστική και αποκρουστική της μορφή! Μέσα σ’ αυτό το τοπίο, η πολιτικά ανίσχυρη Ελλάδα έχει ήδη χαθεί στην Ευρώπη των ισχυρών επιβάλλοντας στους Έλληνες να ζουν με συνθήκες εξοντωτικά ταπεινές. Η αλαζονική μας ξιπασιά όμως δεν μας επιτρέπει ούτε καν να κάνουμε μια τίμια αποτίμηση της κατάστασης ώστε να σχεδιάσουμε ένα ρεαλιστικό δρόμο που θα μας βγάλει από το αδιέξοδο. Ίσως κάποιος από το μακρινό παρελθόν με σπασμένα κόκκαλα να πρέπει να μας υπενθυμίσει σήμερα, εδώ, πάνω στα χαλάσματα της Δημοκρατίας και τα ερείπια των ιδεών μας τι σημαίνει πολιτισμός. Και τι όχι.
[1] https://divinity.yale.edu/news/15000-year-old-bone-and-fall-2013-issue-reflections
[2] Από την έκφραση επί τη βοήν θειν (θειν: από το ρήμα θέω που σημαίνει τρέχω) προήλθε η λέξη βοηθός, αυτός δηλαδή που προστρέχει στην κραυγή για βοήθεια.
[3] «Στα ερείπια συχνάζουν οι μέλισσες και οι πρώην ιδέες». Εκ του πλησίον – Οδυσσέας Ελύτης. Εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ, 1999.