Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου: Λέων Τολστόι «Τι είναι τέχνη»

Κείμενο 1: Τι είναι τέχνη
Ο Ρώσος συγγραφέας και στοχαστής Λέων Τολστόι (1828-1910) εξαπολύει στο βιβλίο αυτό μια δριμύτατη επίθεση κατά του δόγματος «η τέχνη για την τέχνη» και εκθέτει τις δικές του απόψεις για τη δημιουργία και το νόημά της.

Η τέχνη στην κοινωνία μας διαστρεβλώθηκε τόσο, ώστε όχι μόνο έφτασε η κακή τέχνη να θεωρείται καλή, αλλά χάθηκε κι η ίδια η αντίληψη του τι είναι πραγματικά τέχνη. Συνεπώς, για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για την τέχνη της κοινωνίας μας, είναι πρώτα απ’ όλα απαραίτητο να κάνουμε τη διάκριση της γνήσιας από την κίβδηλη τέχνη.
Ένα αδιάψευστο σημάδι ξεχωρίζει την αληθινή τέχνη από την κίβδηλη: η δυνατότητα να επηρεάζει ψυχικά. Αν ένας άνθρωπος, χωρίς να προσπαθήσει και χωρίς ν’ αλλάξει την οπτική του γωνία όταν διαβάζει, ακούει ή βλέπει το έργο ενός άλλου, βιώνει μια πνευματική κατάσταση που τον ενώνει μ’ εκείνον και με άλλους αποδέκτες του συγκεκριμένου έργου τέχνης, τότε το αντικείμενο που προκαλεί την κατάσταση αυτή είναι γνήσιο έργο τέχνης. Απεναντίας, όσο ποιητικό, ρεαλιστικό, εντυπωσιακό ή ενδιαφέρον κι αν είναι ένα έργο, δεν είναι έργο τέχνης αν δεν ξυπνά το αίσθημα (που διαφέρει σαφώς απ’ όλα τ’ άλλα) χαράς και πνευματικής ένωσης μ’ έναν άλλο (το συγγραφέα) και με άλλους (όσους ακόμη επηρεάζονται ψυχικά απ’ αυτό).
Είναι αλήθεια πως το σημάδι αυτό είναι εσωτερικό, και πως υπάρχουν άνθρωποι που λησμόνησαν τι είναι η επίδραση της γνήσιας τέχνης, άνθρωποι που περιμένουν κάτι άλλο από την τέχνη (αυτό ισχύει για τους πλείστους ανθρώπους της κοινωνίας μας). Έτσι, κάτι τέτοιοι άνθρωποι ενδέχεται να εκλάβουν για αισθητικό εκείνο το αίσθημα τέρψης και έξαψης που προκαλούν τα κίβδηλα έργα. Παρ’ όλα αυτά, το σημάδι είναι σαφέστατο για τους ανθρώπους που η αντίληψή τους για την τέχνη ούτε διαστρεβλώθηκε ούτε ατρόφησε, αλλά διακρίνει καθαρά το αίσθημα που προκαλεί η τέχνη απ’ όλα τα άλλα αισθήματα.
Η κυριότερη ιδιαιτερότητα του αισθήματος αυτού είναι ότι ο αποδέκτης ενός γνήσιου καλλιτεχνικού ερεθίσματος ενώνεται τόσο με τον καλλιτέχνη, ώστε αισθάνεται σαν το έργο να ήταν δικό του και όχι ενός άλλου – σαν αυτό που εκφράζει το έργο να ήταν ακριβώς εκείνο που επιθυμούσε από καιρό να εκφράσει ο ίδιος. Ένα γνήσιο έργο τέχνης καταργεί, στη συνείδηση του αποδέκτη, το χωρισμό ανάμεσα σ’ εκείνον και τον καλλιτέχνη – και όχι μόνο αυτόν, αλλά και το χωρισμό ανάμεσα σ’ εκείνον και όλους όσους προσλαμβάνουν το ίδιο έργο τέχνης. Σε αυτή την απαλλαγή της προσωπικότητάς μας από το χωρισμό και την απομόνωσή της, σ’ αυτή την ένωση με τους άλλους, έγκειται το κύριο χαρακτηριστικό και η μεγάλη θελκτική δύναμη της τέχνης.
[…]
Αλλά αυτό που ενισχύει περισσότερο απ’ όλα την ψυχική μεταδοτικότητα της τέχνης είναι ο βαθμός ειλικρίνειας του καλλιτέχνη. Μόλις ο θεατής, ακροατής ή αναγνώστης νιώσει ότι ο καλλιτέχνης επηρεάζεται ψυχικά και ο ίδιος από το έργο του, ότι γράφει, τραγουδά ή παίζει θέατρο για λογαριασμό του και όχι μόνο για να επιδράσει στους άλλους, αυτή η πνευματική κατάσταση του καλλιτέχνη μεταδίδεται στον αποδέκτη. Αντιθέτως, μόλις ο θεατής, αναγνώστης ή ακροατής νιώσει ότι ο δημιουργός δεν γράφει, τραγουδά ή παίζει θέατρο για την προσωπική του ικανοποίηση -δηλαδή δεν νιώθει ο ίδιος όσα επιθυμεί να εκφράσει- αλλά το κάνει για το κοινό, τον αποδέκτη, τότε εκδηλώνεται αμέσως μια αντίσταση, οπότε χάνουν τη μεταδοτικότητά τους και γίνονται αποκρουστικά όχι μόνο τα πιο ιδιαίτερα και πρωτόγνωρα αισθήματα, αλλά και η πιο αριστοτεχνική δεξιότητα.

Leon Tolstoy, Τι είναι τέχνη, Εκδόσεις Printa

Κείμενο 2: Ο μεν βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρά

Από τους προβληματισμούς που έχουν τεθεί αναφορικά με το καλλιτεχνικό έργο θα μπορούσαμε να εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας σε δύο κομβικά σημεία. Κατ’ αρχάς, ένα βασικό ερώτημα που αναδύεται είναι το πώς και γιατί ένας άνθρωπος φτάνει στην καλλιτεχνική δημιουργία, από ποια δηλαδή εσωτερική ανάγκη ωθούμενος παράγει ένα έργο τέχνης. Μετά, αναδύεται το ερώτημα ποιος είναι εκείνος που θέτει τους κανόνες για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να προσλαμβάνεται ένα έργο τέχνης. Θα είναι ο καλλιτέχνης, οι κριτικοί τέχνης ή ο κάθε ενδιαφερόμενος με τα προσωπικά του αισθητικά κριτήρια;
Πολλοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η καλλιτεχνική δημιουργία είναι μια απόπειρα επικοινωνίας του καλλιτέχνη με τον έξω κόσμο. Έχουν διερωτηθεί όμως μήπως ο καλλιτέχνης αισθάνεται την ανάγκη να επικοινωνήσει πρωτίστως με τον εαυτό του, να συνδιαλλαγεί με το εσώτατο «είναι» του με αφορμή συγκεκριμένα βιώματα -πραγματικά ή ψυχολογικά- της ζωής του; Τα βιώματα του δημιουργού δεν μπορεί παρά να διεισδύουν στο έργο του, λιγότερο ή περισσότερο μεταμφιεσμένα με τα καλλιτεχνικά μέσα που έχει στη διάθεσή του ο εκάστοτε καλλιτέχνης.
Έτσι, η καλλιτεχνική δημιουργία μετουσιώνει με τα δικά της εργαλεία λογικές ή συνειρμικές σκέψεις και συναισθήματα, που δεν μπορεί παρά να προκύπτουν από αφορμές τις οποίες παρέχει το εξωτερικό ή εσωτερικό περιβάλλον (που κι αυτό επηρεάζεται από το εξωτερικό) στον ίδιο τον δημιουργό. Για παράδειγμα, η Γκερνίκα του Πικάσο είναι γέννημα του αποτροπιασμού του καλλιτέχνη για τις επιπτώσεις του ισπανικού εμφυλίου πολέμου. Κατά συνέπεια, με το έργο τέχνης ο κάθε δημιουργός εκφράζεται νοητικά, συναισθηματικά ή συνειρμικά, υπηρετώντας όχι τόσο την επιθυμία του να μεταδώσει συγκεκριμένα μηνύματα στους αποδέκτες του, όσο την εσωτερική του ανάγκη να μεταμορφώσει ένα προσωπικό του βίωμα, για να απελευθερωθεί από αυτό και να λυτρωθεί. Αν δηλαδή ένα έντονο βίωμα καθιστά δέσμιο τον δημιουργό, η καλλιτεχνική δημιουργία γίνεται το μοναδικό καταφύγιο που μπορεί να τον αποδεσμεύσει από το βίωμα που τον καταδυναστεύει. «Η Τέχνη ξαναπλάθει ως λαθραίος Θεός τον κόσμο απ’ την αρχή σχεδόν, μεταμορφώνοντας ό,τι μας απελπίζει ως γνωστό και αδιάσειστο σε μια καταπραϋντική αβεβαιότητα» δήλωνε η ποιήτρια Κική Δημουλά το 1996 και ο υπαινιγμός για την πρόσκαιρη θεραπευτική δράση της τέχνης είναι σαφέστατος.

Ε. Σπυριδάκη, Iστολόγιο για την τέχνη, 6.6.2013 (διασκευή).

Κείμενο 3: Ζωγραφισμένα

Την εργασία μου την προσέχω και την αγαπώ.
Μα της συνθέσεως μ’ αποθαρρύνει σήμερα η βραδύτης.
Η μέρα μ’ επήρέασε. Η μορφή της
όλο και σκοτεινιάζει. Όλο φυσά και βρέχει.
Πιότερο επιθυμώ να δω παρά να πω.
Στη ζωγραφιά αυτή κυττάζω τώρα
ένα ωραίο αγόρι που σιμά στη βρύσι
επλάγιασεν, αφού θ’ απέκαμε να τρέχει.
Τι ωραίο παιδί˙ το θείο μεσημέρι το έχει
παρμένο πια για να το αποκοιμίσει. –
Κάθομαι και κυττάζω έτσι πολλήν ώρα.
Και μες στην τέχνη πάλι, ξεκουράζομαι απ’ τη δούλεψή της.

Κ. Π. Καβάφης, Τα Ποιήματα (1897-1918), Εκδόσεις Ίκαρος

ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο των δύο πρώτων παραγράφων του Κειμένου 1 (Η τέχνη στην κοινωνία μας… επηρεάζονται ψυχικά απ’ αυτό). (60-70 λέξεις)
Μονάδες 15

Σύμφωνα με τον συγγραφέα οι συγκαιρινοί του αδυνατούν να διακρίνουν τη γνήσια τέχνη από την «κίβδηλη», γεγονός που καθιστά αναγκαίο τον σχετικό διαχωρισμό. Αλάνθαστη ένδειξη αναγνώρισης της αληθινής τέχνης είναι η δυνατότητά της να επηρεάζει ψυχικά τους αποδέκτες της. Έτσι, το έργο εκείνο που ωθεί τον αποδέκτη του να αισθανθεί πνευματική ένωση με τον δημιουργό του είναι γνήσιο έργο τέχνης. Αντιθέτως, όσα δεν επιτυγχάνουν κάτι ανάλογο, δεν είναι έργα τέχνης.
[Λέξεις: 70]

ΘΕΜΑ Β
Β1. Στο Κείμενο 2 η γράφουσα οδηγείται, μεταξύ άλλων, στο εξής συμπέρασμα: «Κατά συνέπεια, με το έργο τέχνης ο κάθε δημιουργός εκφράζεται νοητικά, συναισθηματικά ή συνειρμικά, υπηρετώντας όχι τόσο την επιθυμία του να μεταδώσει συγκεκριμένα μηνύματα στους αποδέκτες του, όσο την εσωτερική του ανάγκη να μεταμορφώσει ένα προσωπικό του βίωμα, για να απελευθερωθεί από αυτό και να λυτρωθεί.»
Να τεκμηριώσετε το συμπέρασμα αυτό αντλώντας ιδέες από το Κείμενο 1 (60-80 λέξεις).
Μονάδες 10

Η διαπίστωση της συγγραφέως πως η καλλιτεχνική έκφραση προκύπτει πρωτίστως από την επιθυμία του δημιουργού να μετουσιώσει σε τέχνη κάποιο προσωπικό του βίωμα, ώστε να αποδεσμευτεί ο ίδιος από αυτό και όχι γιατί επιδιώκει να μεταδώσει κάποιο μήνυμα στους αποδέκτες του έργου του, βρίσκει την τεκμηρίωσή της στις ιδέες του Λέοντος Τολστόι. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Ρώσο συγγραφέα η δυνατότητα της τέχνης να επηρεάζει ψυχικά τους αποδέκτες εξαρτάται από τον βαθμό ειλικρίνειας του καλλιτέχνη, από το κατά πόσο, δηλαδή, ο ίδιος ο καλλιτέχνης οδηγείται στη δημιουργία προκειμένου να εκφράσει δικά του συναισθήματα. Κατ’ αυτό τον τρόπο, αν ο καλλιτέχνης αισθάνεται κι εκείνος τα όσα γράφει ή τραγουδά, και οδηγείται στην απόδοσή τους για δική του ικανοποίηση, επηρεαζόμενος κι εκείνος ψυχικά από το ίδιο του το έργο, τότε αυτό βρίσκει ανταπόκριση και συγκινεί τους αποδέκτες του. Αν, όμως, η όλη καλλιτεχνική έκφραση γίνεται προς χάρη των αποδεκτών της, τότε εκείνοι αναγνωρίζουν την ανειλικρίνεια και δεν ανταποκρίνονται, εφόσον κατανοούν πως το έργο που τους προσφέρεται δεν αποτελεί γνήσια έκφραση των συναισθημάτων του καλλιτέχνη.

Β2.α. Στην 4^η παράγραφο του Κειμένου 1 ο συγγραφέας καταλήγει στη διαπίστωση πως: «Σε αυτή την απαλλαγή της προσωπικότητάς μας από το χωρισμό και την απομόνωσή της, σ’ αυτή την ένωση με τους άλλους, έγκειται το κύριο χαρακτηριστικό και η μεγάλη θελκτική δύναμη της τέχνης.»
Με ποιες ιδέες στηρίζει τη διαπίστωση αυτή και ποιες γλωσσικές επιλογές/εκφραστικά μέσα αξιοποιεί προκειμένου να τονίσει την αλήθεια τους, αλλά και να δώσει έμφαση στις ιδέες αυτές; (μονάδες 9)

Ο συγγραφέας προκειμένου να τεκμηριώσει την άποψή του σχετικά με τη θελκτική δύναμη της τέχνης, καταγράφει την αίσθηση που κυριεύει τον αποδέκτη ενός γνήσιου καλλιτεχνικού δημιουργήματος πως ο καλλιτέχνης έχει κατορθώσει να εκφράσει ακριβώς αυτό που κι εκείνος επιθυμούσε να εκφράσει από καιρό. Αυτή η ταύτιση ιδεών και συναισθημάτων μεταξύ δημιουργού και αποδέκτη, κάνει τον αποδέκτη του έργου να το θεωρεί σαν δικό του κι επιπροσθέτως να αισθάνεται πως υπάρχει ένας συνεκτικός δεσμός ανάμεσα σ’ εκείνον και τον καλλιτέχνη. Η γνήσια τέχνη, επομένως, θέλγει διότι στη σκέψη του αποδέκτη καταλύει την απόστασή του από τον δημιουργό, αλλά και από εκείνους που βιώνουν παρόμοια συναισθήματα απέναντι στο συγκεκριμένο έργο.
Προκειμένου ο συγγραφέας να τονίσει την αλήθεια των ιδεών του αξιοποιεί την οριστική έγκλιση («ενώνεται», «καταργεί»), καθώς και εκφράσεις που δηλώνουν με έμφαση τη συναισθηματική ταύτιση αποδέκτη και δημιουργού («ακριβώς εκείνο»).
Ο συγγραφέας προσδίδει έμφαση στις ιδέες του με την αξιοποίηση παρομοιώσεων («σαν το έργο να ήταν δικό του…», «σαν αυτό που εκφράζει το έργο…»), επαναλήψεων («το χωρισμό ανάμεσα σ’ εκείνον…»), καθώς και με τη χρήση διπλής παύλας προκειμένου να επιμεριστεί το τμήμα του κειμένου που αναφέρεται στη σύνδεση μεταξύ δημιουργού και αποδέκτη.

β. Να δώσετε έναν διαφορετικό τίτλο στο Κείμενο 1, ώστε να υπάρχει πιο σαφής σύνδεση ανάμεσα στον τίτλο και το περιεχόμενο του κειμένου. (μονάδες 6)
Μονάδες 15

«Τα γνωρίσματα της γνήσιας τέχνης»

Β3. Ποια τεκμήρια χρησιμοποιεί η συγγραφέας του Κειμένου 2 στην 3^η παράγραφο του κειμένου της; Ποιους ισχυρισμούς της επιδιώκει να στηρίξει με αυτά; Θεωρείτε τη χρήση των τεκμηρίων αυτών αποτελεσματική;
Μονάδες 15

Τα τεκμήρια που χρησιμοποιεί η συγγραφέας είναι ένα παράδειγμα («Για παράδειγμα, η Γκερνίκα του Πικάσο είναι γέννημα του αποτροπιασμού του καλλιτέχνη για τις επιπτώσεις του ισπανικού εμφυλίου πολέμου») και μια αυθεντία (««Η Τέχνη ξαναπλάθει ως λαθραίος Θεός τον κόσμο απ’ την αρχή σχεδόν, μεταμορφώνοντας ό,τι μας απελπίζει ως γνωστό και αδιάσειστο σε μια καταπραϋντική αβεβαιότητα» δήλωνε η ποιήτρια Κική Δημουλά το 1996»).
Η συγγραφέας αξιοποιεί το παράδειγμα του πίνακα του Πικάσο, για να τεκμηριώσει την άποψή της πως η καλλιτεχνική δημιουργία αποτελεί μέσο μετουσίωσης σκέψεων και συναισθημάτων που προκύπτουν από ερεθίσματα του εξωτερικού περιβάλλοντος. Υπ’ αυτή την έννοια η Γκερνίκα αποτελεί την καλλιτεχνική αποτύπωση των συναισθημάτων αποτροπιασμού του καλλιτέχνη απέναντι στα γεγονότα του ισπανικού εμφυλίου πολέμου.
Ακολούθως, η συγγραφέας αξιοποιεί τα λόγια της Κικής Δημουλά (αυθεντία), για να τεκμηριώσει την άποψή της πως ο δημιουργός καταφεύγει στην καλλιτεχνική δημιουργία προκειμένου να δώσει μορφή σ’ ένα προσωπικό του βίωμα και να απελευθερωθεί από αυτό. Κατά παρόμοιο τρόπο, άλλωστε, η Κική Δημουλά εκφράζει την άποψη πως μέσω της τέχνης προκύπτει η αναδημιουργία της πραγματικότητας, με απώτερο σκοπό ακόμη κι ό,τι μοιάζει αναπόφευκτο να καταστεί αβέβαιο, ώστε να αντληθεί η αναγκαία αίσθηση παραμυθίας.
Κατά τη γνώμη μου τα παρεχόμενα τεκμήρια λειτουργούν αποτελεσματικά, εφόσον βρίσκονται σε αντιστοιχία με τα όσα καταγράφει η συγγραφέας και, ως εκ τούτου, τεκμηριώνουν εύστοχα και με επάρκεια τις απόψεις της.

ΘΕΜΑ Γ
Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η σχέση που έχει αναπτύξει το ποιητικό υποκείμενο με την Τέχνη, όπως την προσλαμβάνετε στο Κείμενο 3; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15

Το ποιητικό υποκείμενο έχει, κατά τη γνώμη μου, διαμορφώσει μια ιδιαιτέρως στενή σχέση με τον κόσμο της τέχνης, εφόσον ακόμη κι όταν ο ίδιος δεν λειτουργεί ως δημιουργός επιλέγει να γίνει αποδέκτης των έργων άλλων καλλιτεχνών, διασφαλίζοντας μέσω αυτών τη ζητούμενη αίσθηση ευδαιμονίας. Η δυσκολία που αντιμετωπίζει να προχωρήσει το δικό του έργο με το ρυθμό, αλλά και την αρτιότητα που επιθυμεί («της συνθέσεως μ’ αποθαρρύνει σήμερα η βραδύτης»), εξαιτίας της κακοκαιρίας («Όλο φυσά και βρέχει»), τον αποτρέπει από τη συνέχιση της ποιητικής σύνθεσης («Πιότερο επιθυμώ να δω παρά να πω»). Η απογοήτευση από τη διακοπή της δημιουργικής του διαδικασίας βρίσκει την αναγκαία παραμυθία σ’ έναν ζωγραφικό πίνακα, το σκηνικό του οποίου βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με αυτό που βιώνει το ποιητικό υποκείμενο. Το «θείο μεσημέρι», όπως και το κάλλος του αγοριού της ζωγραφιάς, όπως εμφατικά δηλώνεται με τη χρήση επανάληψης («ωραίο αγόρι», «ωραίο παιδί»), προσφέρουν στον ποιητή την ολοκληρωμένη και άρτια αποτύπωση μιας θερινής ημέρας. Έτσι, η αρτιότητα του ζωγραφικού πίνακα διατηρεί για ώρα την προσοχή του ποιητικού υποκειμένου, προσφέροντας μια παρήγορη και κατευναστική διάθεση, όπως προκύπτει από το οξύμωρο σχήμα του καταληκτικού στίχου «Και μες στην τέχνη πάλι, ξεκουράζομαι απ’ τη δούλεψή της».
Η σχέση του ποιητικού υποκειμένου με τις διάφορες εκφάνσεις της καλλιτεχνικής δημιουργίας αποκαλύπτει τη βαθιά εκτίμησή του για την καλλιτεχνική έκφραση, αλλά και το πόσο βαθύς είναι ο δεσμός του με τον κόσμο της τέχνης. Ένας δεσμός απόλυτα δικαιολογημένος, εφόσον η τέχνη αποτελεί μια ανεξάντλητη πηγή ερεθισμάτων αισθητικής απόλαυσης και νοητικής διέγερσης.

ΘΕΜΑ Δ
Αξιοποιώντας τα κείμενα αναφοράς να συντάξετε ένα άρθρο στο οποίο θα καταγράφετε τους πιθανούς λόγους που οδηγούν τα άτομα στην καλλιτεχνική δημιουργία, καθώς και τα κύρια οφέλη, όπως αυτά προκύπτουν από τη δική σας εμπειρία, από την επαφή των ανθρώπων με την τέχνη. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30

Της τέχνης τα ποικίλα θέλγητρα

Η τέχνη ως μέσο δημιουργικής έκφρασης, αλλά και ως μέσο ψυχαγωγίας και αισθητικής απόλαυσης παραμένει διαχρονικά διαρκώς παρούσα στη ζωή των ανθρώπων. Το γεγονός αυτό φανερώνει πως μέσω της τέχνης καλύπτονται ουσιώδεις ανάγκες της ανθρώπινης νόησης και ψυχολογίας, η φύση και το είδος των οποίων αξίζει να διερευνηθούν, προκειμένου να γίνουν κατανοητά τα κίνητρα που ωθούν τους ανθρώπους στην καλλιτεχνική δημιουργία.
Μια καίρια ανάγκη είναι η επιθυμία των ανθρώπων να κατανοήσουν πρωτίστως τον ίδιο τους τον εαυτό και τον αντίκτυπο που έχουν στους ίδιους κρίσιμες εμπειρίες που βιώνουν. Η καλλιτεχνική δημιουργία τους επιτρέπει, ως προς αυτό, να μετουσιώσουν τα συναισθήματα, τις αγωνίες, όπως και τα πιθανά ψυχικά τους τραύματα σε ένα προσωπικό έργο, μέσω του οποίου επιδιώκουν την αποδέσμευση από τα όσα τους προβληματίζουν. Η τέχνη, υπ’ αυτή την έννοια, αποτελεί για τον δημιουργό μέσο λύτρωσης από τα συναισθήματα εκείνα που υπονομεύουν την ψυχική του ισορροπία και τον πληγώνουν.
Μέσω της διαδικασίας αυτής, ωστόσο, ο δημιουργός επιχειρεί να επιτελέσει μια παράλληλη λειτουργία, ανάλογης σημασίας και αξίας. Επιχειρεί να επικοινωνήσει με τους ανθρώπους γύρω του, θέλοντας να τους παράσχει την αναγκαία σε όλους διαβεβαίωση πως τα συναισθήματά τους, όπως και τα όσα βιώνουν, συνιστούν σημεία σύγκλισης με τους άλλους. Οι άνθρωποι, άλλωστε, έχουν, κατά βάση, -ακόμη κι αν δεν το κατανοούν- κοινές μεταξύ τους αγωνίες και πηγές ανησυχίας. Τα μετουσιωμένα, επομένως, σε καλλιτεχνικό έργο συναισθήματα του δημιουργού αποτελούν συχνά έκφραση συλλογικών και πανανθρώπινων προβληματισμών. Η τέχνη, κατ’ αυτό τον τρόπο, αναδεικνύει την κοινή φύση των ανθρώπων, πέρα από οποιαδήποτε φυλετική, εθνική ή άλλη διαφορά.
Σε αυτή ακριβώς την ταύτιση συναισθημάτων και αγωνιών ανάμεσα στον δημιουργό και τους αποδέκτες του έργου του βασίζεται, κατά τη γνώμη μου, η αδιάκοπη τάση των ανθρώπων να αναζητούν στην τέχνη παραμυθία για τα προσωπικά τους βιώματα. Αναγνωρίζουν στα καλύτερα και πιο γνήσια έργα τέχνης τη δική τους πορεία και τις δικές τους αγωνίες, και μέσω αυτών διασφαλίζουν την επιζητούμενη ψυχική εκτόνωση. Έτσι, τα έργα τέχνης δημιουργούν έναν πολύτιμο δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, που επιτρέπει τον κατευνασμό του αισθήματος μοναξιάς και μοναχικότητας.
Γίνεται η τέχνη, άρα, μια κοινή γλώσσα επικοινωνίας χάρη στην οποία άνθρωποι διαφορετικών τόπων -ή και διαφορετικών εποχών- εκφράζουν και διαχειρίζονται τις αγωνίες εκείνες που πάντοτε ταλανίζουν την ανθρώπινη φύση. Τέχνη δεν είναι, άλλωστε, μόνο η θελκτική αποτύπωση του κάλλους, αλλά και η βαθύτερη εκείνη διαδικασία αποφυγής του ψυχικού πόνου και της μοναχικής βίωσης των οδυνηρών συναισθημάτων που συνοδεύουν τον ανθρώπινο βίο.
[Λέξεις: 403]