γράφει η Βάλια Καραμάνου
Η «Εφεύρεση του Ανθρώπου» αποτελεί μια συλλογή άρθρων του Κώστα Θερμογιάννη που γράφτηκαν κατά την τριετία 2016-2019. Με ευχαρίστηση διαπιστώνει ο αναγνώστης πως δεν έχουν το «ξύλινο» δοκιμιακό ή δημοσιογραφικό ύφος, αλλά αποκτούν συχνά λογοτεχνικές αποχρώσεις. Κι ενώ αγγίζουν μια μεγάλη παλέτα θεμάτων της επικαιρότητας, στροβιλίζονται γύρω από το αιώνιο ζητούμενο: τον άνθρωπο. Όχι το θνητό και φθίνον κομμάτι της ύπαρξής μας, που – λόγω της σύγχρονης κρίσης- γίνεται ακόμα περισσότερο αισθητό, αλλά εκείνο το ιδεατό, το ψήγμα αθανασίας που κρύβουμε μέσα μας. Το θρώσκειν άνω, την έμφυτη τάση δηλαδή για τελειοποίηση, αν και γεννιόμαστε ατελή όντα, που συγχρόνως αποτελεί και την ύψιστη έκφραση του ανθρωπισμού σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Από αυτό ακριβώς προκύπτει και ο ευφυής τίτλος: η εφεύρεση, η πρώτη δημιουργία / καλλιέργεια, του ανθρώπου, το «τέλειον» κατά τον Όμηρο.
Η θεματολογία του βιβλίου ποικίλει και για τον λόγο αυτό, απευθύνεται σε μεγάλη κατηγορία αναγνωστών όλων των ηλικιών: η σύγχρονη αποξένωση του ανθρώπου από τις αξίες και κατ’ επέκταση η μοναξιά, η αξιολύπητη παθητικότητα απέναντι στα προβλήματα ενός κόσμου που φθίνει, αλλά και η υπερκοινωνικοποίηση μέσα σε έναν πλασματικό κόσμο- ιδιαίτερα τον διαδικτυακό- είναι μόλις μερικά από τα θέματα που αναλύονται. Ή μάλλον καλύτερα θα λέγαμε πως ο συγγραφέας / αρθρογράφος θέτει ερωτήματα, εγείρει ερεθίσματα (ένα ακόμα έξυπνο και ανεπιτήδευτο μέσο αφηγηματικής τεχνικής) προκειμένου να μπούμε εμείς οι αναγνώστες στην διαδικασία αναζήτησης απαντήσεων: «Συνηθίζεται ο θάνατος;», «Όρνιθες, για πόσο ακόμα;», «ποιος θέλει το σκοτάδι και ποιος το φως;». Μάλιστα μερικά από τα ερωτήματα αποτελούν και τίτλους άρθρων.
Η εκπαίδευση συνιστά ένα σημαντικό σημείο αναφοράς στο βιβλίο, όπως μάλιστα αυτή συνδέεται με τις ανθρωπιστικές αξίες, ενώ προτείνονται συσχετισμοί με την Τέχνη γενικά και την Λογοτεχνία ειδικά, που θα μπορούσαν να εγείρουν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των μαθητών όλων των βαθμίδων και να ευαισθητοποιήσουν τους πολίτες ώστε να προσδιορίσουν εκ νέου τις αξίες στον κόσμο της κρίσης: η δημοκρατία, η αξιοκρατία, η παγκοσμιοποίηση, ο εθνικισμός και ο ρατσισμός (μέσα από το ειλικρινές και συγκινητικό γράμμα ενός μαθητή της Αφρικής!) είναι μόνο μερικά από αυτά.
Καθώς λοιπόν η θεματολογία επεκτείνεται, θίγεται το ευαίσθητο θέμα της προσφυγιάς με μια ρεαλιστική αλλά ταυτόχρονα βαθιά ανθρώπινη περιγραφή: «άνθρωποι γονατιστοί να ζητούν το αυτονόητο, την αξιοπρέπειά τους…», «η Δύση παράγει πόνο…». Παράλληλα, αναλύονται απόψεις για την τρομοκρατία γενικότερα, αλλά και την πολιτική (από την τοπική αυτοδιοίκηση έως την παγκοσμιοποίηση). Δεν λείπει βέβαια και ο σχολιασμός του ρόλου της σάτιρας σε όλο αυτό, συγκεκριμένα του Αρκά: να μην γίνουμε σαν το σπουργίτι που ακολουθεί στο τέλος τον πατέρα του στον συμβιβασμό, τουλάχιστον ο κάθε Αρκάς πρέπει να μένει έξω από όλο αυτό το κατεστημένο και να μας αφυπνίζει, να «ενοχλεί». Όλα τελικά καταλήγουν σε ένα ζητούμενο: την ευθύνη ατόμων και κρατών για έναν κόσμο που αποσυντίθεται ραγδαία.
Η δύναμη των κειμένων, εκτός από τις τοποθετήσεις, ενισχύεται – όπως προαναφέρθηκε- και από την αλληγορία που χρησιμοποιείται συχνά, όπως η αναφορά στον Όμηρο ή η παρομοίωσή μας με «κατοικίδια εγκλωβισμένα στα κλουβιά», στον μικρόκοσμό μας. Έτσι προκύπτουν και αποσπάσματα με ποιητικό τόνο («όταν η θάλασσα έχασε την αλμύρα της», «τα μάρμαρα κάνουν ακόμα υπομονή»), καθώς και οι ευρηματικοί τίτλοι: «Μιλάμε;», «Κατοικίδια», «Σημαδεύουν στα πόδια» (Κ. Γώγου). Όλα αυτά τα στοιχεία αυξάνουν το ενδιαφέρον και την συναισθηματική ταύτιση του αναγνώστη με τους προβληματισμούς του κειμένου. Οι αναφορές επωνύμων ανθρώπων της διανόησης και της Τέχνης, προσφέρουν επιπρόσθετη τεκμηρίωση στις αναλυόμενες θέσεις (Κ. Καστοριάδης, Δ.Λιαντίνης, Όμηρος, Μπρεχτ, Κ. Καβάφης, Κ.Βάρναλης, κ.ά.)
Καταληκτικά θα λέγαμε πως μέσα από την ρεαλιστική διαπίστωση της παρακμής του σύγχρονου κόσμου αναβλύζει μια θλίψη για όσα φθίνουν και κυρίως για τον ίδιο τον άνθρωπο. Ωστόσο, δεν παύει να υφίσταται η ελπίδα για την «εφεύρεσή» του, για την εγγενή τάση του προς το τέλειον. Ο Κώστας Θερμογιάννης πιστεύει τελικά στον άνθρωπο. Νομίζω πως θα έπρεπε κι εμείς να κάνουμε το ίδιο. Όταν όλα τα κατεστημένα σχήματα οδεύουν στην δύση τους, μας απομένει μόνο μια νέα αρχή, μια γέννηση, μια «εφεύρεση». Κι αυτό είναι μονόδρομος.