Γλώσσα και Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου: Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης & Influencers

Κείμενο 1
Άρθρο από τη στήλη του Άρη Αλεξανδρή, ΔΙΑΤΑΣΕΙΣ, στην εφημερίδα «Η Καθημερινή», 6.11.2021

Ψηφιακός ζόφος
Νεαρός influencer τραβάει βίντεο μια άγνωστη κοπέλα χωρίς την άδειά της, τη χλευάζει για το ντύσιμο και τα κιλά της κι έπειτα ανεβάζει το βίντεο στα κοινωνικά δίκτυα, εκθέτοντάς τη στους δεκάδες χιλιάδες ακολούθους του. Στη συνέχεια, ο κόσμος αντιδρά αρνητικά στην πράξη του κι αυτός, μετά από μια οικτρή απόπειρα να υπεκφύγει ζητώντας παράλληλα τα ρέστα, αποφασίζει απρόθυμα να ζητήσει συγνώμη. Το περιστατικό θα μπορούσε να είναι απλώς ένα τυπικό δείγμα θρασύδειλου bullying και μισογυνισμού, αλλά είναι κάτι περισσότερο: η προβληματική διάσταση που έχει προσδώσει στη διασημότητα η κουλτούρα της διαδικτυακής «επιδραστικότητας», σε συνδυασμό με τις αχαλίνωτες δυνατότητες των social media, έχουν γεννήσει ένα τέρας αναίδειας· το τέρας πολλαπλασιάζει και διογκώνει ήδη υπάρχουσες παθογένειες, και καμαρώνει γι’ αυτές. Κανείς δεν μπορεί να το σταματήσει.
Συνέργεια τεμπελιάς
Οι περίφημοι influencers είναι το κακομαθημένο παιδί που προέκυψε από τον γάμο συμφέροντος των ραγδαία αναπτυσσόμενων social media και του μονίμως ανέμπνευστου εταιρικού μάρκετινγκ. Αντί να στύβουν το μυαλό τους για πρωτότυπες ιδέες, στρατηγικούς σχεδιασμούς και διαφημιστικές καμπάνιες, οι εταιρείες ξεφορτώνουν προϊόντα και λεφτά σε κατά τύχη και χωρίς λόγο διάσημους ανθρώπους. Τα προϊόντα, έτσι, διαφημίζονται από ανθρώπους-προϊόντα, περνώντας με κάθε νέα ανάρτηση στο οπτικό πεδίο του ράθυμου καταναλωτικού κοινού που παρακολουθεί τους ανθρώπους αυτούς από συνήθεια, με τον ίδιο τρόπο που κάποτε έκανε ασυναίσθητα ζάπινγκ για να περάσει η ώρα. Η ιδιότητα του influencer είναι μια πλάνη τυλιγμένη σε έναν εμπορικό ευφημισμό: στην πραγματικότητα πρόκειται για ανθρώπους με μεγάλη προβολή αλλά μηδενικό αποτύπωμα.
Επικίνδυνη διασημότητα
Η διασημότητα, όμως, ακόμη και η ασήμαντη που δεν βασίζεται σε κάποια αξία, που δεν συνεπάγεται κύρος, και που είναι τόσο εύκολα προσβάσιμη μέσω των εργαλείων της κοινωνικής δικτύωσης, δεν παύει να επιτελεί τη βασική της λειτουργία: φτάνει μακριά· πιο μακριά από μια κουβέντα στον δρόμο ή μια ανάρτηση που βλέπουν μόνο είκοσι, πενήντα ή εκατό άτομα. Γι’ αυτό και στα λάθος χέρια μπορεί να αποβεί εξαιρετικά επικίνδυνη. Ο κακοήθης και ελαφρόμυαλος influencer που κατάφερε με την ασυγκράτητη ανοησία του να στρέψει όλο τον κόσμο εναντίον του δεν διακατέχεται μόνο από μίσος για τη διαφορετικότητα αλλά κι από την αλαζονική βεβαιότητα πως έχει το ελεύθερο να διασπείρει το μίσος αυτό χωρίς φειδώ ή στοιχειώδη φόβο.
Λόγος και ευθύνη
Ανήμπορος να καταλάβει ή να παραδεχτεί το σφάλμα του και βλέποντας τον επαγγελματικό και τον κοινωνικό του κύκλο να στενεύουν επικίνδυνα, ο ανεπίδεκτος μαθήσεως influencer κατέφυγε σε ένα κλισέ σόφισμα για να υπερασπιστεί τον εαυτό του: όλοι σχολιάζουμε την εμφάνιση των γύρω μας, επομένως είναι υποκριτικό να τον ψέγουμε που το κάνει κι αυτός! Η μόνη διαφορά είναι ότι εμείς μιλάμε για τους άλλους πίσω από την πλάτη τους, ενώ αυτός το κάνει δημοσίως (γιατί προφανώς είναι πιο ειλικρινής, πιο γνήσιος, πιο θαρραλέος από εμάς). Η απάντηση σε αυτή τη στρεψοδικία είναι η απάντηση που ταιριάζει σε όλους τους πονηρούς που επιχειρούν να ξεπλύνουν την απρέπειά τους με γενικεύσεις και συμψηφισμούς· είναι και η απάντηση σε όσους αντιμετωπίζουν τη διασημότητα ελαφρά τη καρδία αρνούμενοι την ευθύνη της: το ιδιωτικό δεν είναι ούτε μπορεί να γίνει ίδιο με το δημόσιο. Οι λέξεις που αρθρώνονται σε μεγάλα ακροατήρια δεν είναι το ημερολόγιό μας. Πληγώνουν, στιγματίζουν, δημιουργούν απτά αποτελέσματα με απρόβλεπτες προεκτάσεις.
Αλλαγή διατροφής
Θα ήταν παράλογο να περιμένουμε από φαιδρούς influencers να μάθουν να σωπαίνουν ή έστω να διαλέγουν πιο προσεκτικά τις λέξεις τους, από τη στιγμή που το παράδειγμα ατόμων θεωρητικά σημαντικότερων και καλύτερα εξοπλισμένων –πολιτικών, ακαδημαϊκών κ.ά.– είναι τις περισσότερες φορές εξίσου ή περισσότερο αποκαρδιωτικό. Είναι όμως σημαντικό να μάθουμε εμείς οι υπόλοιποι να καταναλώνουμε μικρότερες ποσότητες από τα δηλητηριώδη προϊόντα τους. Ίσως έτσι περιοριστεί και η παραγωγή τους.Κείμενο 2: Το τσίρκο

Δεν είπα τίποτα ακόμα.
Δεν είπα τίποτα κι ας κυλιέται πάντα ο πόνος μας
ανάμεσα σε σημαίες, μεγάφωνα και βεγγαλικά.

Μα ο πιο μεγάλος μας πόνος δε μιλιέται‧ δε γράφεται.
Δε γρικιέται απ’ τους άλλους.

Γυρίζει μέσα μας μόνο. Σαν το λιοντάρι‧ μουγκρίζοντας‧
τρώγοντας απ’ τις σάρκες μας.

Ο πιο μεγάλος μας πόνος δεν αλλάζει σε δόξα.
Δε γίνεται τσίρκο και αγορά.

Θανάσης Κωσταβάρας, Ο γυρισμός

ΘΕΜΑ Α
Α1. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο της 2^ης και της 3^ης παραγράφου του κειμένου (60-70 λέξεις).
Μονάδες 15

Οι εταιρείες προκειμένου να προωθήσουν τα προϊόντα τους αξιοποιούν πρόσωπα που έχουν μεγάλη διαδικτυακή φήμη, τους influencers. Έτσι, η έλλειψη νέων διαφημιστικών ιδεών ευνοεί άτομα που είναι διάσημα χωρίς να έχουν ουσιαστικό κύρος ή αξία. Η διασημότητά τους αυτή, ωστόσο, αν και χωρίς υπόβαθρο, επιτρέπει τη σημαντική διάδοση των όσων δημοσιεύουν. Μια τέτοια δυνατότητα, βέβαια, αν δοθεί σε άτομα χωρίς ήθος ενέχει κινδύνους, καθώς ενδέχεται να διασπείρουν αρνητικά μηνύματα, θεωρώντας, μάλιστα, πως δεν λογοδοτούν σε κανέναν.

ΘΕΜΑ Β
Β1. Να αιτιολογήσετε τη χρήση του γ΄ πληθυντικού και του α΄ πληθυντικού ρηματικού προσώπου στην 5^η παράγραφο.
Μονάδες 10

Με τη χρήση του γ΄ πληθυντικού προσώπου («να μάθουν να σωπαίνουν») ο γράφων επισημαίνει την αδυναμία των influencers να αντιληφθούν τον αντίκτυπο που έχουν οι πράξεις τους. Ενώ, με τη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου («να περιμένουμε», «να μάθουμε», «να καταναλώνουμε») ο γράφων τονίζει πως η αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος εναπόκειται σε εμάς τους ίδιους, εφόσον εμείς έχουμε τη δυνατότητα να αποδυναμώσουμε δραστικά την επίδραση που εκείνοι ασκούν. Έτσι, με την εναλλαγή των προσώπων ο γράφων επιμερίζει το εξεταζόμενο φαινόμενο στην αρνητική επίδραση εκείνων και στην ευθύνη για τον περιορισμό του που βαρύνει εμάς. Εμφανής, συνάμα, είναι η διάθεση του γράφοντος να εντάξει και τον εαυτό του στο κοινωνικό σύνολο που καλείται να διαχειριστεί τον αρνητικό αντίκτυπο του σχετικού φαινομένου, αναδεικνύοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τη συλλογική προσπάθεια που θα απαιτηθεί.

Β2.α. Με ποιες γλωσσικές επιλογές/εκφραστικά μέσα επιχειρεί ο αρθρογράφος να τονίσει στη 2^η παράγραφο την αρνητική όψη των «influencers»; (μονάδες 9)

Ο αρθρογράφος χαρακτηρίζει στο πλαίσιο μιας μεταφοράς τους influencers «το κακομαθημένο παιδί» από τον «γάμο συμφέροντος» ανάμεσα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το εταιρικό μάρκετινγκ. Προκειμένου, μάλιστα, να υπονομεύσει ακόμη εντονότερα την αξία και το κύρος των ατόμων αυτών αξιοποιεί δύο επιρρηματικές εκφράσεις για να προσδιοριστεί η άνευ ουσίας διασημότητά τους («κατά τύχη και χωρίς λόγο»). Επισημαίνει, άλλωστε, πως οι εταιρείες τους αξιοποιούν ως «ανθρώπους-προϊόντα» για να διαφημίζουν τα προϊόντα τους. Πρόκειται για έναν μεταφορικό όρο που φανερώνει εναργώς το πώς γίνονται αντιληπτοί από εκείνους που τους χρηματοδοτούν. Ακολούθως, ο αρθρογράφος επιδιώκοντας να αναδείξει ακόμη σαφέστερα την κενή περιεχομένου ιδιότητα του influencer τη χαρακτηρίζει, εκ νέου στο πλαίσιο μεταφορικού λόγου, «μια πλάνη τυλιγμένη σε έναν εμπορικό ευφημισμό». Η πραγματικότητα, ούτως ή άλλως, όπως αυτό διαφαίνεται μέσω μιας αντίθεσης, είναι πως πρόκειται για άτομα «με μεγάλη προβολή αλλά μηδενικό αποτύπωμα», εφόσον ό,τι προσφέρουν δεν είναι παρά εφήμερες αποτυπώσεις ενός επίπλαστου τρόπου ζωής, χωρίς ουσιαστική αξία.

β. Με ποιον τρόπο επιλέγει ο αρθρογράφος να παρουσιάσει στην 1^η παράγραφο τις αρνητικές προεκτάσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης; (μονάδες 6)
Μονάδες 15

Ο αρθρογράφος αξιοποιεί ένα παράδειγμα από την επικαιρότητα προκειμένου να τονίσει τις αρνητικές προεκτάσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η απερίσκεπτη και απαράδεκτη επιλογή ενός νεαρού influencer να «χλευάσει» μια κοπέλα για το ντύσιμο και τα κιλά της, αναδεικνύει εναργώς την έκταση του προβλήματος, εφόσον οι επίδοξοι influencers στην προσπάθειά τους να προσφέρουν διαρκώς νέο περιεχόμενο στους ακολούθους τους αδιαφορούν για το είδος, την ποιότητα, όπως και για τις πιθανές επιπτώσεις του περιεχομένου αυτού.
Όπως, μάλιστα, επισημαίνει ο αρθρογράφος το παράδειγμα αυτό δεν αποτελεί απλώς μια περίπτωση διαδικτυακού εκφοβισμού ή ένα φανέρωμα μισογυνισμού, συνιστά πολύ περισσότερο σαφή ένδειξη πως η κουλτούρα της διαδικτυακής επιδραστικότητας έχει λάβει τη μορφή σοβαρού κοινωνικού προβλήματος. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν δημιουργήσει ένα «τέρας αναίδειας» που μοιάζει δύσκολο -αν όχι ανέφικτο- να τεθεί πλέον υπό έλεγχο.
Με τη χρήση του παραδείγματος, ο αρθρογράφος επιτυγχάνει να παρουσιάσει με σαφή και απτό τρόπο τις αρνητικές προεκτάσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, επιτρέποντας ακόμη και σε μη εξοικειωμένους με το ζήτημα αναγνώστες να κατανοήσουν τη σοβαρότητα του προβλήματος.

Β3. Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο της 4^ης παραγράφου να εξηγήσετε με συντομία (50-60 λέξεις) γιατί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι δυνητικά επικίνδυνα.
Μονάδες 15

Το γεγονός πως με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει τη δυνατότητα οποιοσδήποτε να απευθυνθεί σε ένα ευρύ ακροατήριο τα καθιστά εν δυνάμει επικίνδυνα, εφόσον δεν είναι δεδομένο πως τα μηνύματα που θα επιχειρήσει να μεταδώσει θα είναι ορθά. Κατ’ αυτό τον τρόπο, τα άτομα εκείνα που έχουν πλήθος ακολούθων ενδέχεται με τα όσα δημοσιεύουν να πληγώσουν ή και να στιγματίσουν συνανθρώπους τους, χωρίς να είναι σαφές το ποιες και πόσες συνέπειες και προεκτάσεις θα έχει η πράξη τους αυτή.

ΘΕΜΑ Γ
Να αναπτύξετε το κεντρικό, κατά τη γνώμη σας, θέμα του κειμένου, τεκμηριώνοντας την ερμηνευτική σας προσέγγιση με τρεις κειμενικούς δείκτες (150-200 λέξεις).
Μονάδες 15

Κύριο, κατά τη γνώμη μου, θέμα του ποιήματος είναι η συνειδητοποίηση πως ο βαθύτερος πόνος κάθε ανθρώπου συνιστά κάτι το ιδιαιτέρως προσωπικό, το οποίο δεν θα πρέπει να κοινοποιείται ευρύτερα. Παρά το γεγονός πως η κοινωνία μας, όπως αυτό υποδηλώνεται από τον τίτλο του ποιήματος, μοιάζει μ’ ένα «τσίρκο», στο οποίο καθετί γίνεται θέαμα, το ποιητικό υποκείμενο επιλέγει να σιωπά, κρατώντας για τον εαυτό του τα όσα νιώθει. Πεποίθησή του, άλλωστε, όπως αυτό εκφράζεται μέσω συνεχών αρνήσεων, είναι πως ο μεγαλύτερος πόνος κάθε ατόμου «δε μιλιέται˙ δε γράφεται. Δε γρικιέται απ’ τους άλλους». Ο κάθε άνθρωπος καλείται να παλέψει μόνος του με τον πιο μύχιο πόνο του, αφού ο πόνος αυτός υπάρχει και κινείται μέσα του «σαν το λιοντάρι», όπως αποδίδεται με μια παρομοίωση, και του τρώει τις σάρκες. Πρόκειται, άρα, για έναν πολύ προσωπικό αγώνα, από τον οποίο το άτομο δεν μπορεί να κερδίσει κάτι. Ο πόνος του ατόμου δεν μπορεί να γίνει πηγή δόξας, δεν μπορεί -και δεν πρέπει- να δημοσιοποιείται και να τρέπεται σε θέαμα και μέσο τέρψης των άλλων («Δεν γίνεται τσίρκο και αγορά»).
Η άποψη του ποιητικού υποκειμένου, αν και ζούμε πια σε μια κοινωνία όπου όλα αποτελούν αντικείμενο δημοσιοποίησης, συνιστά μια συνετή συμβουλή. Κάποια βιώματα και κάποια συναισθήματά μας, άλλωστε, έχουν πολύ προσωπικό χαρακτήρα και δεν είναι, επομένως, θεμιτό, να τα κοινοποιούμε και να τα εκθέτουμε απερίσκεπτα.

ΘΕΜΑ Δ
Σε ένα σύντομο άρθρο (350-400 λέξεων), αξιοποιώντας το κείμενο που σας δόθηκε, να καταγράψετε τις αρνητικές πτυχές που έχει η τάση ανάδειξης «influencers» από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως και την προσωπική σας στάση απέναντί στα πρόσωπα αυτά.
Μονάδες 30

Όταν οι influencers χάνουν το μέτρο…

Η εξάπλωση και εδραίωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη μεταξύ μας επικοινωνία δημιούργησε ορισμένες απρόοπτες τάσεις, όπως είναι, για παράδειγμα, η ανάδειξη διαδικτυακών διασημοτήτων. Καθημερινοί άνθρωποι, οι οποίοι δεν έχουν διανύσει κάποια πορεία προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο, αποκτούν πολλούς ακολούθους και κατ’ επέκταση τη δυνατότητα να ασκούν επίδραση, μόνο και μόνο επειδή μοιράζονται περιεχόμενο από την προσωπική τους ζωή που έλκει το ενδιαφέρον κυρίως των νέων.
Τα πρόσωπα αυτά, οι επονομαζόμενοι influencers, κατορθώνουν να επηρεάζουν τις επιλογές των νέων σε τομείς, όπως είναι η διασκέδαση, η σωματική άσκηση, η ενδυμασία, αλλά και σε πολλές άλλες δραστηριότητες που ενδιαφέρουν τις νεότερες ηλικίες. Επιλέγουν και προτείνουν προϊόντα, χώρους διασκέδασης, τουριστικούς προορισμούς, λαμβάνοντας, μάλιστα, σχετική αμοιβή από εταιρείες που συνάπτουν συνεργασίες μαζί τους. Αξιοποιούν, έτσι, τη διαδικτυακή τους φήμη για να κερδίσουν χρήματα και, συγχρόνως, αξιοποιούνται οι ίδιοι από εταιρείες και οργανισμούς προκειμένου να στρέψουν το ενδιαφέρον των νέων σε συγκεκριμένες επιλογές. Το οικονομικό αυτό όφελος, ωστόσο, εξαρτάται από τη διατήρηση της δημοτικότητάς τους, με αποτέλεσμα να τούς δημιουργεί την πίεση να δημοσιεύουν διαρκώς πρωτότυπο περιεχόμενο ή ακόμη και περιεχόμενο που θα προκαλέσει προκειμένου να διευρύνουν τη φήμη τους.
Η ανάγκη, όμως, για διατήρηση της πάντοτε ευάλωτης δημοτικότητάς τους, σε συνδυασμό με το γεγονός πως συνήθως πρόκειται για άτομα νεαρής ηλικίας, τούς οδηγεί κάποτε σε ακραίες επιλογές. Μη έχοντας ικανή εμπειρία ζωής και επαρκή παιδεία, δρουν παρορμητικά είτε προβάλλοντας περιεχόμενο που καλεί τους ακολούθους σε ριψοκίνδυνες «προκλήσεις» είτε υιοθετώντας αμφιλεγόμενες απόψεις, με εμφανή αδιαφορία για τις πιθανές συνέπειες δημοσιεύσεων τέτοιου είδους. Στη δική τους σκέψη κυριαρχεί η επιδίωξη να διατηρήσουν και να αυξήσουν τον αριθμό των ακολούθων τους, χωρίς να αναλογίζονται εντούτοις τον αντίκτυπο που θα έχουν οι δημοσιεύσεις τους στους νεαρούς ακολούθους τους.
Πέρα, πάντως, από το συχνά απερίσκεπτα επιλεγμένο περιεχόμενο που δημοσιεύουν, το γεγονός ότι τείνουν να παρουσιάζουν πρότυπα ζωής και εξωτερικής εμφάνισης που απέχουν από τα συνήθη μέτρα, προκαλούν συναισθήματα απογοήτευσης και μειονεκτικότητας σε πολλούς νέους. Προσωπικά, μάλιστα, θεωρώ πως η έμφαση που δίνουν οι influencers σε θέματα εξωτερικής εμφάνισης ή σε μια ζωή γεμάτη διασκεδάσεις και «περιπέτειες» με ωθεί να τους αντιμετωπίζω με αυξημένη περίσκεψη. Θα προτιμούσα να αξιοποιούν τη διασημότητά τους προκειμένου να μεταδίδουν πιο ουσιαστικά μηνύματα και να μην καταφεύγουν σε διαρκείς ωραιοποιήσεις της δικής τους ζωής, όταν συχνά, όπως αποδεικνύεται, πολλές δημοσιεύσεις τους είναι κατασκευασμένες, με μόνο στόχο τη δημιουργία εντυπώσεων.

Θα ήταν σημαντικό, θεωρώ, κάθε πρόσωπο που αποκτά τη δυνατότητα να περνά τα μηνύματά του σε μεγάλο αριθμό ατόμων να διακατέχεται από αυξημένο αίσθημα ευθύνης. Αν με τις δημοσιεύσεις του ένας «διαδικτυακά διάσημος» πληγώνει, επηρεάζει αρνητικά ή περνά λανθασμένα μηνύματα, τότε οφείλουμε όλοι μας να του αφαιρούμε τη στήριξη που του έχουμε προσφέρει.