Είναι γεγονός πως κάθε κοινωνία θεωρεί την ύπαρξή της αναντικατάστατη, δεν είναι βέβαιο όμως πως το ίδιο ισχύει και για τα μέλη τους στα πλαίσια του δόγματος ‘ουδείς αναντικατάστατος’. Οι ίδιες οι κοινωνίες, στοχεύοντας πάντοτε μακροπρόθεσμα και διασφαλίζοντας την απρόσκοπτη συνέχειά τους, φροντίζουν ώστε τα άτομα που τις αποτελούν να έχουν τα χαρακτηριστικά εκείνα που είναι επιθυμητά και απαραίτητα για τη διαιώνισή τους. Γι’ αυτό άλλωστε αλλά και για την καθημερινή και ομαλή λειτουργία τους έχουν θεσπίσει θεσμούς για την ανατροφή και τη μετάδοση χρηστών αξιών και ηθών στους νέους ανθρώπους – μέλη τους.
Το πρώτο «εργαστήριο» δημιουργίας και παραγωγής ενεργών πολιτών είναι -ή θα έπρεπε να είναι- η οικογένεια. Δεν θα ήταν υπερβολή αν ισχυριστεί κανείς πως το κυριότερο πράγμα για το οποίο φροντίζει η οικογένεια είναι να διδάσκει ρόλους ώστε να μπορεί το παιδί αφενός να κατανοήσει τη δική του θέση σ’ αυτό το μικρό, οικογενειακό ‘οικοσύστημα’ κι αφετέρου να αναπτύξει το χαρακτήρα του και να βρει το βηματισμό του ώστε να συμπορεύεται αρμονικά με τα υπόλοιπα μέλη στην πορεία του χρόνου. Εδώ ακριβώς όμως πρέπει να τεθεί ένα πολύ σημαντικό ερώτημα: Ισχύουν και είναι ενεργοί οι παραδοσιακοί ρόλοι μέσα στην οικογένεια σήμερα; Οι ρόλοι που μέχρι πριν μια γενιά θεωρούνταν αυτονόητοι; Ο πατέρας είναι σήμερα ο άντρας του σπιτιού; Η γυναίκα είναι όσο μάνα πρέπει να είναι; Τα παιδιά είναι παιδιά ή μήπως έχουν χάσει κι αυτά το ρόλο τους κι αποτελούν πλέον την αθέμιτη προβολή της ικανοποίησης της ματαιοδοξίας των γονέων τους; Θα μπορούσε να δοθεί με βάσιμα επιχειρήματα μια αρνητική απάντηση στους ανωτέρω προβληματισμούς, γεγονός που σημαίνει πως στις μέρες μας πλέον ο θεσμός της οικογένειας έχει χάσει τον προσανατολισμό και τη θεμελιώδη ουσία της ύπαρξής του και εν πολλοίς κρατά μόνο το ρόλο της βιολογικής αναπαραγωγής του ανθρώπινου είδους. Το αποτέλεσμα αυτής της μετεξέλιξης είναι τα παιδιά – νέοι πολίτες της κοινωνίας να αποπροσανατολίζονται χωρίς να είναι ξεκάθαρο στις σκέψεις τους αν αυτό που βιώνουν είναι μιας νέας μορφής χειραφέτηση του ατόμου ή απλώς μια αγωνιώδης προσπάθεια για προσαρμογή και ανταπόκριση σε (στις) υπέρμετρες – υπέρογκες απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας στο γεγονός πως κάθε μέλος της οικογένειας σήμερα τείνει να αυτονομείται από τα υπόλοιπα, να ακολουθεί τη δική του μοναχική πορεία και να προσπαθεί να επιτύχει του δικούς του ξεχωριστούς στόχους χωρίς κατ’ ανάγκη να λαμβάνει υπ’ όψη του και το συλλογικό προγραμματισμό της ίδιας του της οικογένειας. Κι αν τούτο ίσως αποτελεί για κάποιους ένα θετικό επιχείρημα υπέρ της ανεξαρτησίας του ατόμου, θεωρούμε πως τελικά συμβάλει στην απομόνωση και επιδρά εξόχως αρνητικά στον ψυχισμό των ανθρώπων και ιδιαιτέρως των παιδιών που ενδεχομένως νιώθουν πια αποκομμένα από τους γονείς τους.
Οι κοινωνίες έχουν μεριμνήσει, καθιερώνοντας θεσμούς εκπαίδευσης από αρχαιοτάτων χρόνων, ώστε να μεταλαμπαδεύονται οι αξίες και να γίνεται γνώση η κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά αλλά και οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των νέων μελών της. Ρίχνοντας μια ματιά στο σημερινό σύστημα εκπαίδευσης της Ελλάδας, μπορεί κανείς άραγε να εφησυχάσει θεωρώντας πως η κατάσταση είναι… όπως θα έπρεπε να είναι; Θεωρούμε, κι ας μας συγχωρέσουν οι χαράσσοντες την εκπαιδευτική πολιτική στην πατρίδα μας τις τελευταίες δεκαετίες, πως το εκπαιδευτικό σύστημα βρίσκεται σε παρακμή, πως αγγίζει τα όρια της ουσιαστικής διάλυσης και πως δεν προσφέρει τίποτα άλλο παρά ένα «χαρτί» -κι αυτό τελικά χωρίς περιεχόμενο- ως εφόδιο στο μέλλον των μαθητών, ένα μέλλον που στηρίζεται στα εύθραυστα και ξύλινα πόδια των τυπικών και μοριοδοτούμενων, μιας κι αυτό είναι το ζητούμενο, προσόντων και όχι σε αληθινές αξίες μα και δεξιότητες. Μια μερίδα εκπαιδευτικών θεωρεί το λειτούργημά τους αγγαρεία ενώ στην πλειονότητά τους οι μαθητές έχουν χάσει το πραγματικό τους ενδιαφέρον και βλέπουν το σχολείο ως μια βαρετή καθημερινή υποχρέωση. Ούτε οι μαθητές, ούτε οι εκπαιδευτικοί, ούτε όμως η ίδια η πολιτεία επενδύει κι ενδιαφέρεται ουσιαστικά για την παιδεία. Θα μπορούσε να φέρει ως επιχείρημα κάποιος πως αυτό δε συμβαίνει τώρα, στις μέρες μας μόνο αλλά ίσως να συνέβαινε πάντα. Κι αν δεχτούμε ως σωστό τον παραπάνω συλλογισμό παρά το γεγονός πως έχουμε ισχυρές αντιρρήσεις, θα πρέπει σήμερα να επισημάνουμε κάτι καινοφανές, ένα αδιαμφισβήτητο δημιούργημα των ημερών μας, το γεγονός ότι ο εκπαιδευτικός έχει κατά το πλείστο χάσει την αυθεντία του και το κοινό του τον θεωρεί περισσότερο ‘φίλο’ ή ‘συμμαθητή’ παρά δάσκαλο, με ό,τι κι αν αυτό συνεπάγεται για την εκπαιδευτική διαδικασία. Αν τούτο έγινε αυτοθέλητα ή αν επιβλήθηκε από τις συγκυρίες και τις κοινωνικές διεργασίες στους εκπαιδευτικούς, είναι αντικείμενο μεγάλης συζήτησης…
Αν λοιπόν το νεαρό άτομο από τη μια προσλαμβάνει λανθασμένες παραστάσεις μέσα σε θρυμματισμένες οικογένειες κι από την άλλη δεν μπορεί να εμπεδώσει τις κοινωνικές αξίες μέσα σε παρακμάζουσες σχολικές αίθουσες, και με δεδομένο το γεγονός πως η ηλικία του δεν του επιτρέπει να επενδύσει το ίδιο στην παιδεία που του αρμόζει κάνοντας τις πρέπουσες επιλογές, πού θα πρέπει να αναζητήσει έδαφος σταθερό για να χτίσει το μέλλον του; Είναι γεγονός που δεν επιδέχεται αμφισβήτησης πως το παιδί δεν μπορεί αυτόβουλα να κατανοήσει τι είναι το σωστό και τι το λάθος, άλλωστε ακόμα κι αυτός ο διαχωρισμός και καθορισμός ‘σωστού’ και ‘λάθους’ αποτελεί αρμοδιότητα και προνόμιο της ίδιας της κοινωνίας σε συνάρτηση πάντοτε με τους ιστορικούς χρόνους που υφίσταται. Είναι αυτονόητο λοιπόν πως η ίδια η πολιτεία έχει την υποχρέωση μα και καθήκον να μεριμνήσει αφενός ώστε να ενισχυθεί ο θεσμός της οικογένειας και να αποκτήσει το ρόλο που πρέπει κι αφετέρου να επανασχεδιάσει το εκπαιδευτικό σύστημα που στις μέρες μας πια αποτελεί μονάχα μια καταρρέουσα φλούδα ενός κατά τα άλλα πολύ σημαντικού πυρήνα εξέλιξης κάθε κοινωνίας, μια επιδερμίδα χωρίς ουσιαστικό (ίσως και ρηξικέλευθο όπως της αρμόζει) περιεχόμενο. Είναι βέβαιο πως υπάρχουν κι άλλοι σημαντικοί πυλώνες πάνω στους οποίους θα πρέπει να τεθούν οι βάσεις μιας σωστά δομημένης κοινωνίας, όπως είναι η φιλοσοφία, οι τέχνες, η κοινωνική μέριμνα κλπ. Αν η πολιτική ενδιαφέρεται πραγματικά για το αύριο κι αν οι πολιτικοί, ως έχοντες την αρμοδιότητα να σμιλέψουν και να σχηματοποιήσουν τους θεσμούς που θα κρατήσουν την ελληνική κοινωνία στα πόδια της και με σοβαρές προοπτικές για το αύριο, σκεφτούν όχι με όρους διαχείρισης της γραφειοκρατίας αλλά σωστού προσδιορισμού των θεμελίων του τι μέλλει γενέσθαι για τις επόμενες γενιές, τότε οφείλουν κι έχουν ιστορική υποχρέωση να εφαρμόσουν αλλαγές. Την ίδια όμως ευθύνη, μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας, έχει κάθε μάνα και κάθε πατέρας. Οι αξίες άλλωστε που διδάσκει ο γονιός στο παιδί είναι σημαντικότερες από το τελευταίο μοντέλο κινητού τηλεφώνου που θα τον βγάλει -προσωρινά και για όσο χρόνο το τέκνο του επιδίδεται στο προσφιλές τις μέρες μας άθλημα του… unboxing(!)- από την υποχρέωση να ασχοληθεί ουσιαστικά και σε βάθος με το παιδί του. Ουδείς είναι άμοιρος ευθυνών. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως είμαστε υπεύθυνοι όχι μόνο για ό,τι κάνουμε αλλά και για ό,τι οφείλουμε αλλά παραλείπουμε να κάνουμε!