Η Τοπική Αυτοδιοίκηση του πρώτου βαθμού είναι ο θεσμός εκείνος στον οποίο γίνεται πράξη η αυτοδιάθεση κάθε κοινωνίας και συνάμα ο πολίτης γίνεται ο πολιτικός που αποφασίζει για τα κοινά και το μέλλον του τόπου του. Η χρηστή διοίκηση, ο ρεαλιστικός σχεδιασμός και η εφαρμογή πολιτικών με γνώμονα το συμφέρον των δημοτών, η άσκηση εξουσίας προς όφελος του συνόλου, η αποτελεσματικότητα, η συμμετοχή, η διαφάνεια αλλά και η λογοδοσία πρέπει ή θα πρέπει να αποτελούν την αιχμή του δόρατος κάθε δημοτικής αρχής. Η πραγματικότητα όμως φανερώνει πως υπάρχουν περιπτώσεις που συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο απέχοντας πολύ από το ιδεατό και κανόνας γίνεται η κακοδιαχείριση, η απάθεια και η αναποτελεσματικότητα κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας. Δεν είναι λίγες οι φορές που παρατηρείται και το παράδοξο φαινόμενο δήμαρχοι να απαιτούν λιγότερο έλεγχο στις ενέργειές τους από την κρατική διοίκηση και περισσότερη αποκέντρωση εξουσιών την ίδια στιγμή που οι ίδιοι αρνούνται τον ουσιαστικό διάλογο και συγκεντρώνουν στο πρόσωπό τους κάθε αποφασιστική αρμοδιότητα ακυρώνοντας στην πράξη την συμμετοχική και συλλογική δημοκρατία στην τοπική αυτοδιοίκηση. Είναι ουσιώδους σημασίας η αποκέντρωση των εξουσιών να συνοδεύεται ταυτόχρονα και από την από-συγκέντρωσή τους από το πρόσωπο τού δημάρχου ώστε η ανάληψη των πρωτοβουλιών της διοίκησης να διασπείρεται κατά το δυνατόν περισσότερο μέσα στην ίδια την τοπική κοινωνία. Τα προσωποκεντρικά χαρακτηριστικά σε επίπεδο εξουσίας έχουν δυστυχώς οδηγήσει κατά το πλείστο σε κακοδιοίκηση και σε απαράδεκτες για τη Δημοκρατία στρεβλώσεις στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης του πρώτου βαθμού.
Το νέο εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής δίνει δυνατότητες συνεργασιών απλώνοντας έτσι τον ιστό λήψης αποφάσεων σε περισσότερα πρόσωπα και συνδυασμούς καθιστώντας την τοπική δημοκρατία περισσότερο αντιπροσωπευτική ενώ ταυτόχρονα διαχέει την ευθύνη διακυβέρνησης σε μεγαλύτερο μέρος κάθε δημοτικού συμβουλίου άρα και σε μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας, όπως ήδη προαναφέρθηκε. Τούτο είναι βέβαιο πως αποτελεί την καλύτερη ιστορική ευκαιρία για να προχωρήσει κάθε δήμος της χώρας πολλά βήματα μπροστά. Η επιχειρηματολογία του τύπου ‘καθαρή εντολή για καθαρή διακυβέρνηση’ ανήκει στο παρελθόν και όσοι προσπαθούν να πείσουν περί του αντιθέτου εκτός του γεγονότος ότι αποτελούν αναχρονιστικά απομεινάρια του χθες, φαίνεται πως είναι εκτός της ιστορικής συγκυρίας όχι μόνο σε τοπικό επίπεδο αλλά σε επίπεδο Ευρώπης που οι λύσεις των συνεργασιών προκρίνονται διαρκώς και ανδρώνονται μέσα στους κόλπους της Γηραιάς Ηπείρου. Οι ‘αυθεντίες’ και οι κομματάρχες έχουν πια μπει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας και όσοι υπηρετούν αυτή την αντίληψη είναι βέβαιο πως εξυπηρετούν ίδια συμφέρονται και όχι τα συμφέροντα του τόπου τους. Οι λογικές αυτές καλό θα ήταν να ξεπεραστούν ώστε να αναδειχθούν (επιτέλους) τοπικοί άρχοντες με πολιτική παιδεία τέτοια που να μην αποκλείουν κανέναν ο οποίος διαθέτει σχεδιασμό και επιχειρήματα για να συμμετέχει στη διοίκηση και στη λήψη των αποφάσεων.
Από τον Καλλικράτη κι εντεύθεν οι Δήμοι έχουν αυξημένες αρμοδιότητες για μια σειρά τοπικών κυρίως ζητημάτων, όπως το περιβάλλον, η ποιότητα ζωής, η χωροταξία, οι μεταφορές, τα δημόσια έργα κλπ. συνεπώς, κι αυτό δεν είναι μια απλή διαπίστωση αλλά μια θεσμοθετημένη δυνατότητα, έχουν και πολλές διοικητικές μεθόδους αλλά και όλες εκείνες τις ευκαιρίες που καθιστούν δυνατή τη δημιουργία προγραμμάτων και σχεδίων για το αύριο, με ευρεία σύνθεση και κοινωνική αποδοχή. Ταυτόχρονα, η ίδια η εποχή έχει δώσει σωρεία χρηστικών εργαλείων στους τοπικούς άρχοντες, όπως για παράδειγμα το διαδίκτυο και η τεχνολογία, τα οποία αν χρησιμοποιηθούν σωστά είναι ικανά να αποτελέσουν το όχημα που θα καταστήσει κάθε δήμο φιλικό προς τον πολίτη του. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε το γεγονός πως αν κανείς αναλύσει στα συστατικά της στοιχεία την πολιτική σε επίπεδο αυτοδιοίκησης, το πρώτο συνθετικό που θα συναντήσει δεν είναι άλλο από την εξυπηρέτηση της καθημερινότητας των δημοτών (σε αντίθεση με την φανταχτερή καρέκλα του δημάρχου ή του δημοτικού συμβούλου που εν πολλοίς είναι το κίνητρο ενασχόλησης με την αυτοδιοίκηση στις μέρες μας κι ας μην το ομολογεί κανείς)! Είναι όμως λυπηρό το γεγονός να διαπιστώνει κανείς στις μέρες μας υπάρχουν δήμοι που ενδεχομένως απαξιώνουν τα εργαλεία αυτά όπως απαξιώνουν σειρά χρηματοδοτικών εργαλείων αλλά και των ίδιων των δυνάμεων της κοινωνίας και των δεξιοτήτων των πολιτών είτε γιατί ενεργούν με κριτήρια μικροπολιτικά είτε γιατί απλώς δεν έχουν τη δυνατότητα να σκεφτούν και να σχεδιάζουν μακροπρόθεσμα, καθιστώντας δυσχερή τη ζωή στην πόλη, την εργασία στην πόλη, τον πολιτισμό στην πόλη… Μοιραία, το αποτέλεσμα είναι να μια μερίδα της κοινωνίας να ζει μέσα σε δήμους του χτες αντί να βιώνει τις δυνατότητες του μέλλοντος που κάθε σοβαρή δημοτική αρχή οφείλει να τους προσφέρει αλλά και να τους εξασφαλίζει συνεχώς και αδιαλείπτως, όπως η διεθνής πρακτική δείχνει (κι επιτάσσει).
Το “άρχεσθαι μαθών άρχειν επιστήσει” του Σόλωνα μοιάζει ξεχασμένο στο πίσω μέρος του μυαλού πολλών αρχόντων στην τοπική αυτοδιοίκηση. Το να γνωρίζει κανείς να διοικείται, να ξέρει δηλαδή τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του πολίτη, είναι σημαντικό για να μπορεί να διοικήσει διότι ‘διοίκηση’ δε σημαίνει δημόσιες σχέσεις και ‘κουκιά’ σε μια άψυχη κάλπη ενός εκλογικού κέντρου αλλά όραμα, προοπτική, δυνατότητα υλοποίησης σχεδίων και κυρίως γνώση. Γνώση των εργαλείων διοίκησης, γνώση των εργαλείων οικονομικής διαχείρισης, γνώση των πρακτικών της Ευρώπης, γνώση της νομοθεσίας αλλά κυρίως αληθινή γνώση των αναγκών της τοπικής κοινωνίας. Διότι τελικώς, κι αυτό καλό είναι να μην το ξεχνάμε, η ουσία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης δεν είναι πολική αλλά είναι ο ίδιος ο πολίτης!